Historia Indii - Cywilizacja Indusu

O tak, Indie fascynują! To nie tylko kraj o niezwykłej fizycznej i kulturowej różnorodności, ale przede wszystkim wiele tysięcy lat ciekawej historii jednej z najstarszych cywilizacji świata. Dzisiaj więc chcę zapomnieć o współczesnych Indiach, przeludnionych, hałaśliwych i kolorowych. Spróbuję wyobrazić sobie Indie bez Shah Rukh Khana i Mahatmy Gandhiego, takimi jakie były one 7000 lat p.n.e. 

Nazwa Indii pochodzi od greckiego słowa Indoi oznaczającego ludzi żyjących za rzeką Indus. Granice zasięgu cywilizacji były ściśle określone warunkami geograficznymi. Zabezpieczeniem były Himalaje od północy, zaś od zachodu, południa i wschodu morza. Pierwsze prehistoryczne stanowiska w Indiach liczą co najmniej 250 000 lat. Już ok. 7000 lat p.n.e. zaczęły na tym terenie powstawać rolnicze osady, jednak największy okres świetności przypada na czas indyjskiej epoki brązu, czyli ok. 2500 roku p.n.e. Jest to okres pojawienia się pierwszej wysoko rozwiniętej cywilizacji miejskiej na obszarze subkontynentu indyjskiego, zwanej także kulturą Harappy, kulturą Mohendżo-Daro, lub po prostu kulturą Indusu. Obejmowała ona zasięgiem dolinę Indusu i północno-zachodnie Indie, aż do dzisiejszego Gudźaratu. 

Niestety pomimo znacznego postępu badań wciąż wiele podstawowych kwestii pozostaje bez odpowiedzi. Sprawy nie ułatwia również fakt, że w całej bogatej tradycji literackiej półwyspu brakuje dzieł stricte historycznych. I chociaż w Wedach i Mahabharacie znajdziemy wiele odniesień do wydarzeń faktycznych, to brak im systematyczności i naukowego zacięcia. Wszystko to sprawia, że życie w jednej z najstarszych, obok egipskiej i mezopotamskiej, cywilizacji jest wciąż osnute mgłą tajemnicy. 

Dzięki archeologom wiemy jednak, że lud zamieszkujący dolinę Indusu w tym okresie był bardziej rozwinięty niż cywilizacja starożytnego Rzymu czy Mezopotamii. W istniejących tam miastach były budowle z cegły, regularna siatka ulic czy skomplikowany system kanalizacyjny, mieszkańcy zaś posługiwali się pismem piktograficznym, do dzisiaj zresztą nieodczytanym, już od 3300 roku p.n.e. Nie ulega też wątpliwości, że starożytni Indusi potrafili budować fortyfikacje oraz wały przeciwpowodziowe. Przypuszcza się, że mieli wysoką higienę osobistą, ponieważ w ich miastach funkcjonowały łaźnie, a w domach znajdowały się łazienka z toaletą. 

Niezwykle interesujące są znalezione w Dolinie Indusu artefakty, które wiele mówią o stylu i poziomie życia mieszkańców. Wśród nich na uwagę zasługują misternie wykonane zabawki, ceramika, narzędzia, przybory toaletowe czy haczyki na ryby. Odkryto również wiele pieczęci z wytłoczonymi kształtami różnych zwierząt. Naukowcy snują przypuszczenia, że każdy z wizerunków odpowiadał określonej grupie społecznej, co wskazywałoby na podział ówczesnego społeczeństwa na klasy. 

Pomimo jednak wszelkich zdobyczy cywilizacyjnych tego okresu około 1800 roku p.n.e. świetnie prosperujące miasta takie jak Harappa, Lothal czy Dholawir upadły. Naukowcy są niemal pewni, że przyczyną końca tej cywilizacji było przede wszystkim zaniknięcie monsunów na co wskazują ostatnie badania. Pod znakiem zapytania stoi więc powód tak znacznych zmian klimatycznych, które odczuły także inne cywilizacje starożytności. Niedawno zespół naukowców z Niemieckiego Centrum Nauk o Ziemi przeprowadził badania w centralnych Indiach i i dowiódł, że susza rozpoczęła się tam już 4600 lat temu. Niewykluczone, że przez kolejnych 400 lat coraz bardziej się intensyfikowała, by osiągnąć apogeum przed około 4200 laty. 

Innym z czynników, które zawiniły mógł być szybki proces urbanizacyjny, który przyniósł ze sobą choroby zakaźne takie jak trąd czy gruźlica. Ponad to na wielu szkieletach, odnalezionych zwłaszcza poza oficjalnymi cmentarzyskami, widoczne były urazy wynikające w konfliktów. Niesie to ze sobą domniemania na temat powodów, które kierowały ludnością opuszczającą miasta. 

Wraz z upadkiem miast w zapomnienie odeszło wiele aspektów bardziej skomplikowanych form cywilizacyjnych takich jak pismo. Jednak też wiele elementów tej cywilizacji przetrwało, a nowe miasta, które powstały w dolinie Gangesu i Jamuny kontynuowały niektóre formy organizacji społecznej, style budownictwa, czy osiągnięcia technologiczne, takie jak wyrób ceramiki lub uprawa bawełny. Pojawiały się również podobne motywy zdobnicze, które łączyły niewidzialną nicią dwie epoki. 

Nie ulega wątpliwości, że niektóre aspekty cywilizacji Harappa są wciąż widoczne w kulturze krajów południowej Azji, o czym mogą świadczyć podobieństwa stroju i wyglądu, instrumentów, narzędzi, technik rolniczych, rzemieślniczych, a także rozwiązań inżynieryjnych i architektonicznych z ich starożytnymi odpowiednikami. I pomimo silnych wpływów zachodniego świata na subkontynencie indyjskim wciąż możemy odkrywać rozwiązania sprzed tysięcy lat. Niewiele jest już takich miejsc na świecie...